تصرف عدوانی
تصرف که از آن به ید تعبیر می شود عبارت است از سلطه و اقتدار مادی، که شخصی بر مالی مستقیم یا غیر مستقیم یا به واسطه غیر دارد. متصرف مال ممکن است در حقیقت مالک مال بوده و یا با اجازه مالک، بر آن مسلط باشد. چنانچه ممکن است برخلاف رضایت مالک بر آن سلطه پیدا نموده و در تصرف غاصبانه خود داشته باشد. برای اینکه این مطلب را ساده تر بیان کنیم مثالی میزنیم:
تصور کنید که یک مال غیر منقول مانند: زمین یا آپارتمان دارید ممکن است مالک این ملک باشید یا این که صرفا مستاجر باشید. اما بعد از مدتی شخص دیگری این ملک را از تسلط شما خارج می کند که در این شرایط به اصطلاح گفته می شود که تصرف عدوانی رخ داده است.
نکته اینکه برای دادگاه فرقی نمی کند که در این دعوا شما مالک باشید یا مستاجر، بلکه در این شرایط تنها تصرف قبلی را در نظر میگیرد. براساس ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی : ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تسلط وی خارج کرده و ادعای تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می کند. این تعریف فقط شامل اموال غیرمنقول می شود: بنابراین اگر کسی به صورت عدوانی اموال منقول مانند: اتومبیل شخص دیگری را از تصرف او خارج کند، مشمول ماده مذکور نبوده و طرح دعوای رفع تصرف عدوانی مسموع نخواهد بود.
طبق قانون تصرف عدوانی به دو نوع حقوقی و کیفری تقسیم می شود. برای طرح دعوی رفع تصرف عدوانی احراز سه رکن لازم است:
1) سبق تصرف خواهان ( سابقا ملک در ید خواهان بوده باشد)
2) لحوق تصرف خوانده ( در حال حاضر ملک در ید خوانده باشد)
3) عدوانی بودن تصرف خوانده ( تسلط فعلی خوانده بدون رضایت خواهان و حکم مرجع صالح باشد)
دادخواست رفع تصرف عدوانی تحت چه شرایطی رسیدگی می شود؟
به طور کلی خواهان باید به دادگاه های عمومی مراجعه نماید. طبق ماده 12 آیین دادرسی مدنی نیز از نظر محلی دادگاهی را صالح می داند که مال در حوزه آن قرار گرفته است. حتی اگر خوانده در آن مکان اقامت نداشته باشد.
مجازات تصرف عدوانی
در موضوع تصرف عدوانی کیفری، طبق ماده 690 قانون مجازات اسلامی قاضی موظف است پس از طرح شکایت، برابر آئین دادرسی کیفری رسیدگی کند و علاوه بر مجازات مجرم که شامل یک ماه تا یک سال حبس است، حسب مورد به رفع تصرف عدوانی حکم دهد. این ماده قانونی فقط درباره اموال غیرمنقول است و اموال منقول را شامل نمی‌شود.
اما در پرونده حقوقی در صورت صدور حکم دادگاه، خوانده صرفا محکوم به رفع تصرف عدوانی و پرداخت خسارت وارده و حق‌الوکاله وکیل خواهد شد.
پیگیری قانونی
همانطور که میدانید، تصرف عدوانی از دو حیث قابل پیگیری است. طرح دعوای حقوقی و شکایت کیفری.
طرح دعوای حقوقی:
ابتدا مدعی باید از ارسال اظهارنامه به طرف مقابل، درخواست رفع ید را از نامبرده بخواهد و در صورت عدم انجام، با تقدیم دادخواست به دادگاه محل وقوع ملک، الزام طرف مقابل را به رفع تصرف عدوانی تقاضا کند. دادگاه مذکور با تشکیل جلسه و دعوت از طرفین برای رسیدگی، در صورت عدم رفع مشکل با توافق و با استعلاماتی که از اداره ثبت دریافت می‌کند و در نهایت با نبودن مشکلات حقوقی و قضایی مانند معارض برای ملک، حکم به رفع تصرف عدوانی و اعاده به وضعیت سابق را صادر می‌کند. البته این حکم دادگاه بدوی قابل تجدیدنظر خواهی در دادگاه استان است که پس از قطعیت آن، توسط اجرای احکام دادگاه صادر کننده حکم قابل اجراست.
شکایت کیفری:
مراحل شکایت کیفری بدین صورت است که شاکی می‌تواند از طریق دادسرا، مبنی بر رفع تصرف عدوانی از طرف مقابل شکایت کند و دادسرا نیز با ارجاع پرونده به بازپرس یا دادیار، به موضوع رسیدگی می‌کند. بازپرس یا دادیار مربوطه در جریان رسیدگی، طرف شکایت را احضار و در صورت احراز احتمال وقوع جرم برای نامبرده قرارهای کفالت یا وثیقه (با توجه به اهمیت موضوع) صادر می‌کند. پرونده با صدور کیفر خواست به دادگاه کیفری ارجاع و دادگاه مربوطه وقت رسیدگی را تعیین و طرفین را احضار می‌کند. در صورت عدم حصول صلح و سازش بین طرفین و کامل بودن دلایل پرونده مبادرت به صدور حکم محکومیت علیه مشتکی عنه می‌نماید. لازم به ذکر است این حکم نیز قابل تجدیدنظر خواهی در دادگاه استان است که پس از قطعیت، حکم صادره توسط اجرای احکام کیفری (دادسرای مربوطه) اجرا می‌شود.
مجازات تصرف عدوانی مجدد:
در صورتی که بعد از رفع ید توسط دادگاه، شخص دوباره اقدام به تسلط بر اموال غیرمنقول مورد نظر کند، نه تنها دوباره رفع تصرف خواهد شد بلکه به حبس از شش ماه تا دو سال نیز محکوم می‌شود. در این مواقع، دادگاه کاملا جدی عمل می کند.
نگارش: مریم حبیبی
