عنوان: ویژه نامه “مالکیت فکری” (Intellectual Property)

تالیف: دپارتمان حقوق مالکیت فکری و فناوری

تاریخ انتشار: پائیز ۱۳۹۹

مالکیت بشر بر دارایی‌های ارزشمند خود، مفهومی است که از دیرباز در متون حقوقی و قانونی مختلف آمده است. اما آیا تمامی دارایی‌ها، از جنس دارایی ‌های فیزیکی مانند زمین و ساختمان، تجهیزات و یا دارایی‌های مالی است؟ نقش دارایی‌های نامشهود، مانند اعتبار و شهرت یک کسب ‌وکار یا نتایج حاصل از یک ایده ذهنی جدید و نوآورانه چیست و حفاظت از آنها چگونه ممکن است؟ مفهوم «مالکیت فکری» یا «Intellectual Property» پاسخی به این نگرانی ‌هاست که به چگونگی حفاظت از حقوق و دارایی‌های فکری نوآوران و مخترعین، اشاره دارد.

حقوق مالکیت فکری در معنای وسیع آن به حقوقی اطلاق می گردد که از فعالیت های فکری در زمینه های مختلف صنعتی، علمی، ادبی و هنری حاصل می شود. در حال حاضر دارایی های فکری در سطح جهان به دو دسته “مالکیت ادبی و هنری” و “مالکیت صنعتی” تقسیم می گردد. در بخش مالکیت ادبی و هنری آثاری همچون کتاب، شعر، نمایشنامه،‌ نقاشی، آثار صوتی، عکاسی و نرم افزارهای رایانه ای مورد بررسی قرار می گیرند و در بخش مالکیت صنعتی، مواردی چون اختراع، علامت تجاری، طرح صنعتی و نشان جغرافیایی بررسی می گردند.

اولین قانون سرزمینی در زمینه مالکیت فکری در سال ۱۷۱۰ در کشور انگلستان، به نام “قانون ملکه آن” (Anne) به تصویب رسید که به صورت تخصصی از حق مؤلف (کپی رایت) صحبت و از آن حمایت کرد.

در سطح بین‌المللی نیز برای اولین بار در سال ۱۸۸۳ در کنوانسیون پاریس، قواعد و مقرراتی در ارتباط با حقوق مالکیت‌ صنعتی و در کنوانسیون برن در سال ۱۸۸۶، مقرراتی در ارتباط با حقوق مالکیت‌ ادبی و هنری وضع شد.

بر خلاف تصور عمومی، حمایت از حقوق مالکیت فکری در کشور ما نیز موضوع جدیدی نیست، به طوری که اولین قانونگذاری در این زمینه به سال ۱۳۱۰ شمسی (قانون ثبت علایم و اختراعات) باز می گردد. چنین پیشینه ای خود از اهمیت زیاد این حوزه از دیرباز تاکنون، حکایت دارد. با گذشت زمانی در حدود ۸۹ سال و با توجه به پیشرفت فناوری و صنعتی تر شدن جهان امروز، بر این اهمیت بیش از پیش افزوده شده است. به طوری که بنابر گزارش سازمان جهانی مالکیت فکری، سهم دارایی های نامحسوس شرکت های موفق دنیا از ۳۸٪ در سال ۱۹۲۸ میلادی به ۹۰٪ در سال ۲۰۰۵ رسیده است.

در واقع بدون وجود حقوق مالکیت فکری صنعت چند ده میلیارد دلاری چاپ و نشر، صنعت نرم افزارها، بازار روزآمد گوشی های هوشمند و پیشرفت چشمگیر اختراعات در عرصه های مختلف علم، امکان پذیر نبود، چراکه صاحبان فکر و نوآوری بدون حمایت اساسا انگیزه ای برای تولید علم نداشتند. همچنین بدون ثبت علامت تجاری، هیچ راهی برای خرید محصولات اورجینال و اصلی و جلوگیری از جعل و تقلب در محصولات فیک و تقلبی موجود در بازار، وجود نداشت.

در این نوشتار تلاش می شود تا حدودی اهمیت حقوق مالکیت فکری و تهدیدها و فرصت هایی که این رشته از حقوق برای صاحبان شرکت ها و کسب و کارها به همراه خواهد داشت را بیان نماییم.