نفت و گاز شیل (shale)
منابع نفتی به دو دسته ی متعارف و غیرمتعارف تقسیم می شوند. به نفت و گازی که نفوذ پذیری راحتی دارد و با حفاری چاه، وجود فشارهای طبیعی، و با پیرتر شدن چاه، به کمک پمپ جک ها یا تزریق آب و گاز نفت از مخزن خارج می شود و با روش های مرسوم، قابلیت استخراج و تولید اقتصادی دارند منابع نفت وگاز متعارف می گویند. ولی به نفتی که در سنگ های نفوذ ناپذیرند، و در مخازن جریان ندارند و معمولاً نیاز به شکافت هیدرولیکی و حفاری از نوع افقی دارد، منابع غیرمتعارف نفت می گویند. نفت فوق سنگین، ماسه های نفتی و نفت شیل جزء منابع غیر متعارف هستند. در گذشته کشورهای صاحب نفت، شیل را جزء منابع نفتی نمی دانستند زیرا هیچ فناوری پیشرفته ای برای استخراج و تولید آن موجود نبود. اما امروزه با توجه به پیشرفت فناوری در زمینه ﺣﻔﺎري اﻓﻘﻲ، استخراج نفت شیل میسر شده است. در حفاری افقی، ابتدا چاه را به صورت عمودی حفاری میکنند تا به سازند شیل برسند که همین امر ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﺗﻤﺎس ﭼﺎه ﺑﺎ ﺳﺎزﻧﺪ و در نتیجه باعث سه برابر شدن میزان ﺗﻮﻟﻴﺪ نسبت به حفاری عمودی می شود.
الف- مزایا و معایب استخراج نفت و گاز شیل
وجود فناوری های پیشرفته حفاری و فناوري هایي جدید نظیر شکست هیدرولیکي منجر به افزایش تولید و صرفه اقتصادي بیشتری شده است. ولی در مقابل تخریب هاي زیست محیطي و آلودگي منابع آب هاي زیرزمیني و همچنین مصرف بسیار زیاد آب، مشکلات عدیده اي را ایجاد کرده است. در روش شکست هیدرولیکی ابتدا سیالي با گرانروي کم و تحت فشار بالا براي ایجاد شکاف و گسترش آن به چاه وارد مي شود. سپس سیال اصلي که گرانروي بیشتري دارد به چاه تزریق مي گردد. این سیال حاوي مقدار مناسبي از مواد افزودني، شن و ماسه مخصوص است که باعث افزایش وسعت شکاف ها مي شود، پس از آن، نفت و گاز از طریق شکاف ها جریان پیدا کرده و به سطح مي رسند. برای استفاده از فناوری شکست هیدرولیکی در سطح وسیع به مواد شیمیایی نیاز است که اگر از طریق نشت لوله به محیط برسد انسان را دچار بیماری هایی نظیر سرطان می کند. همچنین به مقدار زیادی آب برای شکست هیدرولیکی نیاز است که معمولاً از طریق ذخایر آب های زیرزمینی تاًمین می گردد که همین امر، منجر به آلودگی آب های شیرین و حتی جاری شدن سیل می گردد. همچنین به علت تزریق ﺳﻴﺎل ﺑﻪ ﻣﺨﺰن ﺷﻴﻞ در ﻃﻮل اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺷﻜﺴﺖ ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ ممکن است زلزله رخ دهد. در پروژه های استخراج نفت شیل آلودگی های زیست محیطی اش صرفاً از موتورهای دیزلی نیست بلکه این آلودگی ها می تواند از طریق سوزاندن گاز (فلر)، نشت گاز از کمپرسورها و.. هم باشد. در این میان افزایش گاز متان که از خطرناک ترین گازهای گلخانه ای محسوب می شود نگرانی ها را دو چندان کرده است چون در فرآیند استخراج شیل 35 درصد متان بیشتری نسبت به استخراج معمولی تولید می شود .
ب- رویکرد قانونی کشورهای جهان و ایران در مورد استخراج نفت و گاز شیل
کشورهایی نظیر آمریکا، کانادا، چین، استرالیا، مکزیک، فرانسه، آلمان، برزیل ، جزء دارندگان ذخایر نفت وگاز شیل هستند که رویکردهای قانونی متفاوتی نسبت به منابع غیر متعارف نفت وگاز دارند. به عنوان مثال در ایالت پنسیلوانیای آمریکا، پیمانکار ملزم است فاصله 300 فوتی بین چاه های نامتعارف و تالاب ها را رعایت کند و همچنین پیمانکار حق استفاده از منابع آب برای انجام عملیات حفاری یا شکست هیدرولیکی را نخواهد داشت. درکانادا برای برای مدیریت آب تزریقی به چاه از روش بازیافت سیال برگشتی با استفاده از روش تصفیه استفاده می شود. در استرالیا استفاده از مواد شیمیایی خطرناک برای تزریق در سازند شیل محدود بوده و پیمانکار موظف است از تانکرهای مخصوص برای نگهداری مواد شیمیایی استفاده کند. درکشورهایی نظیر فرانسه، آلمان و رومانی استخراج منابع شیل ممنوع است.
در کشور ایران بر اساس مطالعات انجام شده، برآورد می‌شود که در معدن شیل نفتی در قالی کوه لرستان، 2 میلیارد بشکه نفت درجا وجود دارد که این نفت از نوع سبک است و مطالعات و بررسی‌های نشان می دهد که در این منطقه می توان از شیل های نفتی برداشت نفت داشت. ولی در حال حاضر اولویت اصلی مسئولان کشور در زمینه بهره برداری و استخراج منابع نفت و گاز متعارف است . در زمینه استخراج نفت شیل هیچ گونه مقررات خاصی تدوین و تنظیم نشده است. پس برای موفقیت ایران در زمینه تنظیم قوانین مختص استخراج نفت وگاز غیر متعارف مانند شیل ، می توان از تجارب موفق سایر کشوررها به ویژه ایالت متحده آمریکا که پیشتاز این مسئله هست استفاده نمود.
نگارنده: رقیه اصغری
